| Tilbake | Edøy |
| (O. Rygh: Norske Gaardnavne - Dokumentasjonsprosjektet) |
| Så vidt eg veit
var det Magnus Mardal som først tok opp drøftinga om det eg her vil
kalla ”Den eldste Aspa-ætta”. Han tek utgangspunkt i eit diplom frå
1319 som fortel om ein arvetvist om garden Aspa på Nordmøre. Det vart
inngått forlik mellom dei to brørne, Arne og Sigurd Gudbrandsøner om
garden (Sjå DN XXI nr. 21 og NST XXXII s. 53 ff.). I dette brevet får vi
m.a. veta at det opphavleg var mormor til dei to brørne, Gjertrud, som åtte
Aspa. Denne Gjertrud meinar så Mardal å identifisera som dotter til
baron Andres Plytt som ein trur hadde Edøya (Smøla kommune på Nordmøre)
som hovudsætet sitt. Andres Plytt er nemnd mange gonger som ein av kong Håkon
Håkonson sine fremste menn (Sjå m.a. Noregs Kongesoger B4 s. 317-319,
323, 328, 332, 338, 341 og 361 samt DN IV nr. 64 og DN XVII nr880 m.m.).
Andres Plytt var også med kong Håkon på hærtokt til Skotland og det er
kanskje han det vert sikta til i Ravnsmål når det vert kveda at:
”Nordmøringsstyrarens gjeve hovdingar, eggja krigsfuse motmenn til hærstriden” osv. Etter det ein kan sjå, så var også Andres Plytt kongens fehirde på denne ferda. Han døydde litt etter 1280. I Noregs kongesoger (Oslo 1979) vert han kalla for Andres Plytt Pålson, medan Magnus Mardal brukar namnet Andres Petterson Plytt etter P.A. Munch, op. cit., s. 403 note 2. I følgje Noregs kongesoger var Andres Plytt gift med ei dotter til Ragnvald Urka som også var ein av kong Håkons fremste menn. Magnus Mardal har kome fram til at Andres Plytt hadde følgjande tre born: A. Peter Andresson (Edøy) (ca 1260 – 1324 (1329) nemnd første gongen i år 1300 i DN I nr. 92. Her vert han nemnd som den siste av fleire stormenn. I 1309 vert han nemnd som ein av kongen sine fremste leiarar i Trøndelag, saman med herr Une Petersson, herr Sigurd lagmann og herr Serk på Austrått (DN I nr. 121). I 1311 vert han, etter instruks frå kong Håkon Magnusson og saman med Sigurd lagmann og Ottar lagmann, utnemnd til å døma i ein strid mellom kannikane ved Kristkyrkja i Nidaros på den eine sida og herr Serk og andre Austrått-menn på den andre om retten til å kasta [etter fisk] fra Vilungæ nese i Hassel(vika) (DN I nr. 127). I 1314 gjev Peter Andresson ymse gardar på Nordmøre til dotter si Isabelle, i medgift då ho giftar seg med Sigurd Jodgeirsson (Lande) (DN II nr. 120) (Sigurd Jodgeirson Lande var m.a. ombudsmann for Erling Vidkunnsson). I eit domsbrev datert Bergen i 1324 vert Peter Andresson nemnd som den første blant dei verdslege stormennene. Dette er vel siste gongen Peter Andresson er nemnd i live. (DN III nr. 64). B. Gyrid Andresdtr.i Åkvik (Halsa eller Aure på Nordmøre). Gyrid kjøper seg provent hos korsbrørne i Nidaros og seinare gravstad i Nidaros Domkyrkje (1303). I samband med dette gjev ho bort ymse gardar på Normøre. m.a. noko i Gaupset (DN II nr. 68 og nr. 70). Det er og nemnd at sønene hennar har rett til å løysa inn gradane innan 5 år. Seinare høyre vi at ein Arne Eindrideson gjev bort like mykje i ein av gardane som det Gyrid har att av garden (Gaupset). Mardal tolkar dette slik at Arne må vera ein av sønene til Gyrid, noko som verkar logisk. Dette skulle då bety at mannen til Gyrid heitte Eindride. Mardal meiner at dette kan vera Eindride Arneson nemnd 1281 – 1296. C. Gjertrud Andresdtr. i Aspa (?). Ho er vel berre kjend frå det tidlegare nemnde brevet om forliket om Aspagarden (DN XXI nr. 21. frå 1319). Som ein start får vel dette vera nok. Eg har med vilje latt vera å ta med fleire born til Peter Andresson enn Isabella. Til så lenge får dei tre døtrene eg nemner i debatten om Rike-Torstein berre vera døtrene til Peter i Edøy (Eg har sett andre tolkingar av Edøy enn Edøy for å seia det slik). Det første ein må ta stilling til er vel om det som her er sett opp kan vera rett. Er det noko som talar i mot at samanhengen er slik, eller har Mardal kome fram til ei framstilling som held mål? Elles er sjølvsagt alle synspunkt velkomne, uansett innfallsvinkel. Finn Oldervik, Aure på Nordmøre, 03:20 (1) |
|
Kilde: Dokumentasjonsprosjektet |